Για άλλους τα πάθη σχετίζονται με την αδυναμία και για άλλους με την απόλαυση.  Η αλήθεια βρίσκεται – όπως σχεδόν πάντα – κάπου στη…. μέση. Γιατί όλα τα πάθη έχουν στη ρίζα τους μια γεύση απόλαυσης αλλά πολλές φορές, η λαχτάρα να τη »ρουφήξει» κανείς ξεφεύγει από το μέτρο και αποκτά το χαρακτήρα της εμμονής. Τότε συνηθίζουμε να λέμε πως κάποιος παθιάζεται μ’ ένα συγκεκριμένο στοιχείο, που αποτελεί το …. αντικείμενο του πάθους του.

Όπως και να ‘χει, είτε πρόκειται για την επίμονη ενασχόληση με κάποιο θέμα είτε για καθημερινή συνήθεια, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν τις προτιμήσεις, τις αδυναμίες τους και κάπου κάπου τις …. εμμονές τους. Πολύ περισσότερο, όμως, από τους απλούς ανθρώπους, επιρρεπείς σε διάφορες “εκκεντρικότητες” είναι οι δημιουργοί. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πως και με τα ίδια τα έργα τους επιδιώκουν την υπέρβαση των δεδομένων, του κανόνα – του μέτρου, δηλαδή. Ωστόσο αυτές οι εμμονές, αυτά τα πάθη είναι που τους διαφοροποιούν, τόσο ως σύνολο όσο και ως ξεχωριστές προσωπικότητες.

Εμείς θα κάνουμε ένα μικρό ταξίδι στην Τέχνη του Πάθους – σε μια αμφίδρομη σχέση.

Καπνός.

Αμέτρητες είναι οι καλλιτεχνικές δημιουργίες που αποπνέουν ένα άρωμα καπνού. Αμέτρητοι είναι και οι δημιουργοί που ενέδωσαν στο πάθος τους για τον καπνό: ζωγράφοι, ποιητές, πεζογράφοι, μουσικοί, γλύπτες, ηθοποιοί….. Μ’ ένα τσιγάρο στα χείλι θα βρούμε με ευκολία τον Έλληνα διπλωμάτη Γιώργο Σεφέρη, τον γεννημένο στην Μπράιλα της Ρουμανίας Ανδρέα Εμπειρίκο, τον πρωτοπόρο της ελληνικής λογοτεχνίας Γιάννη Σκαρίμπα, τον άνθρωπο που συνέδεσε το έργο του, θεωρητικό και συνθετικό, την λόγια μουσική με τη λαϊκή μουσική παράδοση, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον κορυφαίο Έλληνα θεατρικό σκηνοθέτη, τον Κάρολο Κουν του Ερρίκου, τον Αρκάδα Νίκο Γκάτσο, τη βραβευμένη με διεθνή βραβεία, τη μεγάλη ηθοποιό, Μελίνα Μερκούρη, τον Γάλλο ποιητή, μυθιστοριογράφο, θεατρικό συγγραφέα, ζωγράφο και σκηνοθέτη του κινηματογράφου Jean Cocteau, τον φιλόσοφο και συγγραφέα του Ξένου και της Πανούκλας Albert Camus, τη Γαλλίδα συγγραφέα, γεννημένη στην Σαϊγκόν, στην Γαλλική Ινδοκίνα, (σημερινό Βιετνάμ) Marguerite Duras και πολλούς άλλους.

Ωστόσο, το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ίσως είναι αυτό του Italo Sveno, αφού ολόκληρο το μυθιστόρημά του “Η συνείδηση του Ζήνωνα” έχει δομηθεί με βάση το πάθος του καπνού. Ο ήρωας του καταφεύγει στην ψυχανάλυση προκειμένου να γιατρευτεί από τη φανταστική ασθένειά του: την αδυναμία του να κόψει το …. τσιγάρο.

Καφές. 

Μπορεί η αγάπη μας για μιαν αρωματική, γευστική ουσία όπως είναι ο καφές να εξελιχθεί σε πάθος; Σε μερικές περιπτώσεις μάλλον μπορεί. Γιατί, πως αλλιώς να εξηγήσουμε την εμμονή του Γερμανού συνθέτη και πιανίστα Beethoven να μετρά με ευλαβική προσήλωση καθημερινά τους κόκκους του καφέ που θα άλεθε πριν επιχειρήσει να γράψει έστω και μια νότα; Κι ακόμα, πως αλλιώς θα δικαιολογούσαμε τη συμπεριφορά του Γάλλου λογοτέχνη και φανατικού καφεπότη Balzac ο οποίος, καθώς λέγεται, κατανάλωσε πενήντα χιλιάδες (50.000!) φλιτζάνια καφέ ενόσω έγραφε την “Ανθρώπινη κωμωδία”;

Ως φανατικοί καφεπότες καταγράφονται : Ο συγγραφέας της “Μαντάμ Μποβαρί”, G.Flaubert, ο Έλληνας θεατρικός συγγραφέας και ποιητής Δημήτριος Παπαρηγόπουλος, αλλά και ο σπουδαίος Γερμανός μουσικός, ο Johann Sebastian Bach. 

Τζόγος.

Από τα πιο ολέθρια πάθη, καθώς λένε, είναι αυτό του τζόγου. Ίσως γιατί τ’ αποτελέσματα του γίνονται πολύ γρήγορα αντιληπτά απ’ όλους. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχασαν περιουσίες στα χαρτιά, όλο και κάποιος έχει να διηγηθεί μια ιστορία μ’ έναν τζογαδόρο που εγκατέλειψε σχεδόν “ξεβράκωτος” ένα καζίνο, ενώ ακόμα πιο συνηθισμένες είναι στις μέρες μας οι περιπτώσεις των χαμένων στο … χρηματιστήριο. Ποιος είναι, θα μου πείτε, εκείνος που δε θέλει να κερδίσει χρήματα εύκολα και γρήγορα; Κανείς. Ωστόσο, όταν η επένδυση δεν έχει βάση λογική γίνεται τζόγος για τον τζόγο. Και είναι λίγοι εκείνοι που κατάφεραν να “πατήσουν φρένο” την κατάλληλη στιγμή, κι ελάχιστοι εκείνοι που αξιοποίησαν το πάθος τους δημιουργικά.

Τρανταχτό παράδειγμα αυτής της τελευταίας κατηγορίας αποτελεί ο Ρώσος συγγραφέας Fyodor Dostoyevsky, ένας από τους σημαντικότερους μυθιστοριογράφους στην Ιστορία της Λογοτεχνίας. Πνιγμένος στα χρέη, εξαιτίας και του πάθους του για τη ρουλέτα, υποχρεώνεται το Οκτώβριο του 1866 να συγγράψει ένα ολόκληρο μυθιστόρημα μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες. Το πλαίσιο ήταν σαφές: Σε περίπτωση μη τήρηση της χρονικής προθεσμίας, όλα τα περιουσιακά δικαιώματα από τα έργα του, προγενέστερα και μεταγενέστερα, θα περιέρχονταν για μια δεκαετία στον εκδότη. Έτσι προέκυψε ο “Παίκτης“, ένα διεισδυτικό, αυτοσαρκαστικό μυθιστόρημα που έχει για θέμα – βεβαίως- το πάθος του τζόγου.

Αλκοόλ.

Τί κι αν το αλκοόλ σε μεγάλες ποσότητες βλάπτει σοβαρά την υγεία; Απ’ ότι φαίνεται-καλώς ή κακώς-η δημιουργία δεν επηρεάζεται αρνητικά από αυτό. Ως εκ τούτου ένα πλήθος δημιουργών ήταν -και είναι- συστηματικοί πότες, ενώ κάποιων από αυτούς- που έριξαν το βάρος στην ποσότητα και όχι στην ποιότητα της συγκεκριμένης απόλαυσης-η ζωή “στιγματίστηκε”, εξαιτίας μίας τουλάχιστον περιόδου αλκοολισμού. Ο Αμερικανός με βραβείο Πούλιτζερ και Νόμπελ Λογοτεχνίας Ernest Hemingway, ο σπουδαίος Ουαλός ποιητής Dylan Thomas, η Marguerite Duras την οποία αναφέραμε και πιο πάνω, όπου έζησε για πολλά χρόνια αγκαλιά μ’ ένα μπουκάλι κρασί,  ο Αμερικανός ποιητής και συγγραφέας Charles Bukowfski, ο Ιρλανδός και κορυφαίος λογοτέχνης του 20ου αιώνα, James Joyce είναι μερικές μόνο χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

“Αλκοολικοί είναι οι διανοούμενοι. Το προλεταριάτο, μια τάξη σήμερα περισσότερο διανοούμενη από την αστική, έχει μια σαφή ροπή προς το αλκοόλ, κι αυτό σ’ όλον τον κόσμο. Η χειρωνακτική εργασία είναι αναμφίβολα, απ’ όλες τις ασχολίες του ανθρώπου, εκείνη που τον φέρνει πιο κοντά στο διαλογισμό, άρα και στο οινόπνευμα. Δείτε την ιστορία των ιδεών. Το αλκοόλ λύνει τη γλώσσα. 

Είν’ η πνευματικότητα τραβηγμένη ως τον παραλογισμό της λογικής, είναι ο νους που προσπαθεί να κατανοήσει μέχρι τρέλας γιατί να υπάρχει η κοινωνία αυτή, τούτη η Βασιλεία της Αδικίας – και που καταλήγει πάντα στην ίδια απογοήτευση. ( … ) Το αλκοόλ φτιάχτηκε για να αντέχεται το κενό του σύμπαντος, η ισορροπία των πλανητών, η ατάραχη κυκλική τους τροχιά μες στο διάστημα, η σιωπηλή τους αδιαφορία προς τον τόπο της δικής σας οδύνης. ( … ) Το αλκοόλ ισχυροποιεί το άτομο μες στην τρέλα του, το μεταφέρει στις ανώτερες σφαίρες όπου είναι κύριος του πεπρωμένου του. Κανένα ανθρώπινο πλάσμα, καμιά γυναίκα, κανένα ποίημα, μουσική, λογοτεχνικό έργο, κανένας πίνακας ζωγραφικής, δεν μπορεί να υποκαταστήσει το αλκοόλ στη σχέση του ανθρώπου με την ψευδαίσθηση της δημιουργίας. Υπάρχει για να την αντικαθιστά. Και το κάνει, για πολύ κόσμο που, παρ’ ότι θα έπρεπε, δεν πιστεύει στον Θεό.
MARGUERITE DURAS, ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ.

Οι Γυναίκες, τα Ξενύχτια, η Ασωτία…….

Εκτός από τους δημιουργούς που δόθηκαν με πάθος σε μια κυρίως απόλαυση, υπήρξαν και εκείνοι για τους οποίους ο μποέμικος – έως άσωτος – τρόπος ζωής υπήρξε σήμα κατατεθέν του οίστρου τους.

Ο Γάλλος ζωγράφος, κόμης Henri de Toulouse Lautrec, έδειξε από νωρίς την αδυναμία του για τη “βιομηχανία των απολαύσεων”. Συνδέθηκε με χορεύτριες και τραγουδιστές ενώ σύχναζε στα παρισινά καμπαρέ, και διάλεξε να αποτυπώσει με το έργο του τον κόσμο αυτόν και τη μελαγχολία του. Αποπλανητική υπήρξε η νυχτερινή ζωή του Παρισιού και για τον Beaudelaire. Η ασυδοσία ήταν για εκείνον θέση, έτσι επιδόθηκε με πάθος σε κάθε μορφή κατάχρησης. Τόσο με τον τρόπο ζωής του όσο και μέσω των “άσεμνων έργων” του επέσυρε διαρκώς την κοινωνική κατακραυγή, αφού εναντιωνόταν στην ηθική τάξη της εποχής. Στις μέρες μας, βέβαια, τα “Άνθη του Κακού“, συγκαταλέγονται στα κορυφαία έργα της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας.

Υ.Γ. Σερσέ λα φαμ, σερσέ λα φαμ!!!

Γ.Ζ.